Mikroplastik – czym jest, jak powstaje i skąd się bierze w środowisku?

Według badań przeprowadzonych przez WWF każdy człowiek w ciągu tygodnia zjada 5 gramów plastiku. To ilość, z której można by wytworzyć kartę płatniczą! Niestety każdego dnia do środowiska i naszego organizmu przedostają się niewidoczne dla oka drobinki tworzyw sztucznych. To mikroplastik, który występuje w wielu kosmetykach, oponach, farbach i przedmiotach codziennego użytku. Wyjaśniamy, jak powstaje mikroplastik i jaki wpływ ma na środowisko oraz organizm człowieka.

Co to jest mikroplastik?

Czym jest mikroplastik? To cząsteczki tworzyw sztucznych o średnicy mniejszej niż 5 mm. Najmniejsze cząsteczki mikroplastiku mogą mieć nawet wymiary mniejsze niż 1 µm – wówczas nazywane są nanoplastikiem. Jak podaje EFSA, czyli European Food Safety Authority, mikroplastik składa się z niejednorodnej mieszaniny różnych materiałów sztucznych, np. polietylenu, polipropylenu czy polistyrenu. Mikroplastik występuje w różnej formie, np. w postaci włókien, granulek, płatków elipsoid czy też śrutu.

Jak powstaje mikroplastik? 

Jest on wykorzystywany do produkcji niektórych produktów – znajdziemy go w paście do zębów, brokacie, w kremach z filtrem czy też w kosmetykach peelingujących. Jednak w większości mikroplastik powstaje na skutek degeneracji tworzyw sztucznych, czyli tkanin syntetycznych, opon czy odprysków farb. Mikroplastik często jest również odpadem z fabryk, np. produkujących niektóre kosmetyki. 

Ze względu na źródło pochodzenia, możemy wyróżnić dwa rodzaje mikroplastiku – pierwotny i wtórny.

• Mikroplastik pierwotny – jest on celowo produkowany do wytwarzania niektórych produktów.

• Mikroplastik wtórny – powstaje w wyniku rozkładania się tworzyw sztucznych, np. foliowych torebek, plastikowych butelek czy też sieci rybackich

Według statystyk Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody:

• 35% mikroplastiku pochodzi z przemysłu włókienniczego, 

• 28% z przemysłu oponiarskiego – ze ścierania się opon oraz ze zużytych opon,

• 24% pochodzi z kurzu miejskiego – to odpadki, które wirują w powietrzu, a następnie opadają na ziemię,

• 7% mikroplastiku generują znaki drogowe,

• 4% pochodzi z farb i środków konserwujących kadłuby statków oraz łodzi, 

• 2% mikroplastiku znajduje się w kosmetykach.

Gdzie występuje mikroplastik?

Mikroplastik możemy znaleźć dosłownie wszędzie, gdyż zanieczyszcza on całe środowisko naturalne. Nawet miejsca, które wydają się nietknięte działalnością człowieka, jak np. dziewicze wyspy, dna mórz i oceanów, a także szczyty górskie, są pełne małych cząsteczek plastiku. 

Mikroplastik występuje w:

• powietrzu,

• glebie,

• morzach i oceanach,

• zwierzęcych żołądkach,

• organizmie człowieka.

Skąd się bierze mikroplastik w wodzie?

Obecnie nie ma już na świecie wód wolnych od mikroplastiku. Można jedynie rozróżnić wody, w których występuje jego mniejsze lub większe stężenie. Cząsteczki plastiku trafiają do wód na liczne sposoby, głównie poprzez:

• odpady,

• ścieki,

• plastikowe butelki i nakrętki,

• opady deszczu i śniegu nad zanieczyszczoną okolicą,

• pranie ubrań syntetycznych,

• opony,

• powłoki, którymi pokrywane są statki i łodzie,

• pył miejski, 

• znaki drogowe,

• produkty do pielęgnacji ciała.

Tkaniny syntetyczne

Włókna syntetyczne, takie jak poliester, nylon, poliamid, elastan czy akryl stanowią nawet 60% zawartości naszych ubrań. Są często wykorzystywane do produkcji różnych elementów garderoby, ponieważ są tanie i łatwo dostępne. Z tkanin syntetycznych zazwyczaj produkuje się rozciągliwą i oddychającą odzież sportową, a także odzież zimową, która zapewnia ciepło i wytrzymałość. 

Niestety podczas prania z syntetycznych tekstyliów uwalnia się mikroplastik. Jest to spowodowane tym, że w pralce materiały są poddawane procesom mechanicznym i chemicznym. Po zakończeniu prania woda razem z tym uwolnionym mikroplastikiem trafia do ścieków, ponieważ jest on zbyt mały, aby systemy filtracyjne mogły go zatrzymać. W rezultacie mikroplastik trafia do mórz i oceanów. 

Opony

Niestety w żaden sposób nie da się zaliczyć opon do materiałów ekologicznych. Są one bowiem wykonane z kauczuku syntetycznego, kauczuku naturalnego, sadzy, oleju i szeregu innych substancji. Opony pod wpływem ciepła i tarcia z nawierzchnią zużywają się, pozostawiając mikroplastik na ulicach, parkingach i podjazdach. Następnie wiatr i deszcz roznoszą lub zmywają pył z dróg, w rezultacie czego trafia on do wód dopływowych, a następnie do mórz i oceanów.

Pył miejski

Kolejnym źródłem mikroplastiku jest pył miejski. Jak łatwo można się domyślić, najwięcej takiego pyłu znajduje się w gęsto zaludnionych obszarach. Taki pył powstaje na skutek ścierania się przedmiotów codziennego użytku, np. podeszwy obuwia, syntetycznych przyborów kuchennych, sztucznej trawy czy też różnych elementów infrastruktury. Poza tym cząsteczki mikroplastiku pochodzą ze stosowania różnych detergentów i wietrzenia tworzyw sztucznych. 

Znaki drogowe

Mikroplastik pochodzi też ze znaków drogowych, a dokładniej mówiąc ze znaków poziomych. Są one niezbędnym elementem dróg, ponieważ określają zasady jazdy na danym odcinku, wpływają w ten sposób na bezpieczeństwo uczestników ruchu. Do malowania pasów oddzielających jezdnię czy znaków na drodze, wykorzystuje się zazwyczaj farbę i taśmę polimerową. Mikroplastik uwalnia się z nich na skutek warunków atmosferycznych oraz przez poruszające się pojazdy. Następnie roznoszony jest przez wiatr i deszcz do gleb, jezior, mórz i oceanów. 

Powłoki łodzi i statków

Według statystyk 4% mikroplastiku w oceanie pochodzi z powłok, którymi pokrywane są statki i łodzie. Te powłoki są niezbędne, ponieważ zapewniają im ochronę. Niestety wycieki podczas nakładania tych powłok i konserwacji, a także warunki atmosferyczne sprawiają, że do wód trafiają cząsteczki mikroplastiku.

Produkty do pielęgnacji ciała

Na rynku kosmetycznym znajdziemy wiele produktów, które zawierają mikroplastik w postaci mikrogranulek. Są to m.in. kosmetyki do peelingu, żele pod prysznic z mikrogranulkami i kremy. Te mikrogranulki są produkowane z tworzywa polietylenowego, które działa złuszczająco na naskórek i dostarcza składników aktywnych. Niektóre kosmetyki zawierają więcej takiego mikroplastiku, niż całej opakowanie produktu. 

Podczas higieny osobistej te mikrogranulki z kosmetyków spływają do ścieków. Ze względu na swój mały rozmiar bez problemu przechodzą przez systemy filtracji wody i trafiają do wód. 

Czy mikroplastik jest szkodliwy?

Wpływ mikroplastiku na środowisko

Niestety mikroplastik ma bardzo negatywny wpływ na środowisko naturalne. Ze względu na to, że jest mały i lekki, z łatwością przenosi się razem z deszczem i wiatrem, dostając się do wody i pożywienia zwierząt. 

Mikroplastik jest ogromnym problemem dla morskich organizmów. Jest go tak dużo, że zwierzęta spożywają go z pożywieniem – szacuje się, że jego ilość może nawet przekraczać ilość planktonu, który stanowi podstawę morskiego łańcucha pokarmowego. Poza tym długotrwały kontakt z mikroplastikiem może okazać się toksyczny dla zwierząt. Już teraz z mórz i oceanów wyławiane są ryby, które we wnętrznościach mają mnóstwo cząsteczek plastiku. Są to ryby, które później my spożywamy. Mikroplastik jest zatem szkodliwy nie tylko dla środowiska, lecz także dla ludzi. 

Wpływ mikroplastiku na człowieka

W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przedstawiła raport, jak mikroplastik może wpływać na zdrowie człowieka. Wynika z niego, że mikroplastik niesie trzy potencjalne zagrożenia dla człowieka:

• Fizyczne – uszkodzenie ciała. Mikroplastik może dostać się do organizmu i uszkodzić narządy wewnętrzne.

• Chemiczne – zatrucie. Mikroplastik może trafić do wody pitnej lub pożywienia, wywołując zatrucie pokarmowe.

• Mikrobiologiczne – mikroorganizmy mogą transportować cząsteczki mikroplastiku w głąb organizmu.

W raporcie stwierdzono, że wszystkie trzy rodzaje zagrożeń są realne. Jednak ze względu na niewiele danych, naukowcy stwierdzili, że największym zagrożeniem, jakie może wywoływać mikroplastik, są obrażenia fizyczne. Co więcej, stwierdzono, że mikroplastik o rozmiarze większym niż 1,5 mikrona nie zostaje wchłonięty do organizmu, tylko natychmiast z niego wydalony. Mniejsze cząsteczki mogą się dostać do organizmu, ale ich wchłanianie jest ograniczone.

Brakuje dowodów na szkodliwość mikroplastiku w organizmie człowieka. Jednak biorąc pod uwagę badania, jakie zostały przeprowadzone na zwierzętach, naukowcy stwierdzili, że ludzkie ciało może wchłonąć nawet bardzo małe mikroplastiki. W badaniach uwzględniono jednak bardzo wysokie stężenie mikroplastików, które nie występowałoby w wodzie pitnej. 

W 2022 roku naukowcy z Vrije Universiteit (Free University) Amsterdam przeanalizowali próbki krwi 22 anonimowych osób, które cieszyły się dobrym zdrowiem. Okazało się, że u 17 z nich, czyli 80% wykryto we krwi mikroplastik. Połowa próbek krwi zawierała plastik PET, który wykorzystywany jest do produkcji butelek, 1/3 zawierała polistyren, z którego produkuje się m.in. jednorazowe pojemniki na żywność. Trzecim plastikiem, który wykryto we krwi, był polietylen, który wykorzystywany jest m.in.: do produkcji toreb foliowych i farb. 

Jest to bardzo istotne odkrycie, ponieważ może dowodzić, że mikroplastik jest w stanie przemieszczać się po całym ciele człowieka. 

Jak ograniczyć mikroplastik?

Obecność plastiku w wodach, glebie czy powietrzu jest już globalnym problemem. Dlatego powinniśmy podjąć pewne kroki, aby zmniejszyć ilość mikroplastiku w środowisku. Będzie to korzystne zarówno dla planety, jak i dla nas. 

Oto 10 metod na ograniczenie uwalniania mikroplastiku:

1. Aby uniknąć cząsteczek mikroplastiku, stosujmy kosmetyki naturalne, które nie zawierają mikrogranulek.

2. Kupujmy ubrania wykonane z naturalnych materiałów, a nie z materiałów syntetycznych. 

3. Zainwestujemy w filtr mikroplastiku do pralek. Jest to bardzo ważne, ponieważ wiele mikroplastiku do wód dostaje się z prania. Taki filtr działa tylko wtedy, gdy pracuje pralka, ale w żaden sposób nie zaburza jej działania. Zatrzymuje natomiast cząsteczki mikroplastiku, które zbierane są w specjalnej komorze filtra – wystarczy ją systematycznie opróżniać do odpowiedniego pojemnika na odpady. 

4. Nie kupujmy wody w butelkach. Zamiast tego pijmy wodę z kranu lub wodę przefiltrowaną. Czy filtr do wody usuwa mikroplastik? Jeśli wybierzemy filtr kuchenny w postaci ultrafiltracji albo odwróconej osmozy, to zatrzymamy cząsteczki mikroplastiku. 

5. Unikajmy wykładzin i dywanów, ponieważ w nich gromadzą się nie tylko zanieczyszczenia, ale również mikroplastiki. 

6. Regularnie odkurzajmy w domu i myjmy podłogę, ponieważ mikroplastik osadza się na niej w postaci kurzu. 

7. Starajmy się nie kupować zabawek wyprodukowanych z plastiku. Zamiast nich wybierajmy ekologiczne zabawki drewniane, bambusowe lub zrobione z kauczuku.

8. Zainwestujmy w oczyszczacz powietrza, przynajmniej do pomieszczeń, w których spędzamy najwięcej czasu. 

9. Zadbajmy o właściwą wentylację swojego mieszkania, ponieważ w środku jest większe stężenie mikroplastiku, niż na zewnątrz.

10. Postarajmy się wybierać do domu przedmioty wykonane z naturalnych materiałów. Dotyczy to głównie mebli, ale też przyborów do gotowania i innych przedmiotów codziennego użytku.

Czy mikroplastik się rozkłada?

Plastik jest tworzywem, które rozkłada się bardzo wolno, nawet i tysiące lat. Przykładowo butelka plastikowa może rozkładać się nawet i 400 lat. Na czas rozkładu plastiku wpływ będzie mieć jego wielkość. Duże plastiki rozkładają się nawet tysiące lat, najpierw rozpadając się na coraz mniejsze fragmenty. W przypadku mikroplastiku czas ten jest nieco krótszy, ale i tak zdecydowanie za długi. 

Podsumowanie

Niestety mikroplastik jest zagrożeniem zarówno dla środowiska i organizmów w nim żyjących, jak i dla zdrowia ludzi. W przyszłości może okazać się jeszcze większym problemem, niż sądzimy. Niestety nie da się całkowicie wyeliminować plastiku z naszego życia. Możemy jednak podjąć pewne kroki, aby ograniczyć jego produkcję. 

Bibliografia:

• https://klimat.rp.pl/zdrowie/art35966151-naukowcy-odnalezli-mikroplastik-we-krwi-czlowieka

• https://www.theguardian.com/environment/2020/may/22/microplastic-pollution-in-oceans-vastly-underestimated-study

• https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326499/9789241516198-eng.pdf?ua=1

• https://www.who.int/news-room/detail/22-08-2019-who-calls-for-more-research-into-microplastics-and-a-crackdown-on-plastic-pollution

• https://www.horiba.com/int/science-in-action/where-do-microplastics-come-from/