Elektrośmieci – czym są? Gdzie można je oddać?

Z roku na rok wzrasta ilość wyrzucanego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Problem dotyczy nie tylko gospodarstw domowych, ale również instytucji państwowych, przedsiębiorstw, szkół czy szpitali. Takie odpady wymagają specjalnego traktowania, nie można ich po prostu wyrzucić do kosza. Z naszego poradnika dowiecie się, czym są elektrośmieci, dlaczego są szkodliwe dla środowiska i gdzie można je oddać. 

Co to są elektrośmieci?

Elektrośmieci, inaczej ZSEE, to zużyte, popsute i już niepotrzebne urządzenia elektryczne i elektroniczne, które kiedyś działały na prąd lub na baterie.

Przykłady elektrośmieci:

• Wielkogabarytowe urządzenia AGD – lodówki, zamrażarki, piekarniki, suszarki do ubrań, pralki, zmywarki, kuchenki wolnostojące i inne duże sprzęty AGD wolnostojące i do zabudowy. 

• Małogabarytowe urządzenia AGD – odkurzacze, tostery, czajniki, miksery, lokówki, suszarki do włosów, depilatory, golarki elektryczne, wentylatory i inne. 

• Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny – komputery stacjonarne, laptopy, drukarki, skanery, urządzenia wielofunkcyjne, a także telefony stacjonarne, telefony komórkowe i smartfony.

• Sprzęt RTV – telewizory, dekodery, radioodbiorniki, radia, kamery, wzmacniacze, sprzęty Hi-Fi, a także instrumenty muzyczne. 

• Sprzęt oświetleniowy – żarówki, świetlówki, lampy, żyrandole, a także lampki choinkowe i latarki.

• Narzędzie elektryczne i elektroniczne – maszyny do szycia, wiertarki, lutownice, maszyny do spawania, skręcania i nitowania, kosiarki, piły i inne narzędzia.

• Zabawki, sprzęt relaksacyjny i sportowy – kolejki elektryczne, samochody zdalnie sterowane, zabawki interaktywne, gry wideo, komputerowo sterowane urządzenia do ćwiczeń sportowych, automaty na żetony.

• Przyrządy medyczne – sprzęty do radioterapii, dializoterapii, badań kardiologicznych, wentylacji płuc i inne medyczne urządzenia elektryczne. 

• Przyrządy do kontroli – termostaty, czujniki dymu, gazu, czadu, czujniki ruchu, urządzenia pomiarowe, panele kontrolne, regulatory ciepła. 

• Automaty do wydawania – np. automaty do słodyczy, napojów drobnych zabawek czy bankomaty. 

Telewizor LG 50UQ75003LF 50" LED 4K UHD WebOS TV

1998.99 zł

Zobacz szczegóły

Czy baterie to elektrośmieci?

Baterie i akumulatory zalicza się do elektrośmieci. Są to odpady niebezpieczne, ponieważ do ich produkcji wykorzystuje się metale ciężkie takie jak: kadm, rtęć, cynk, ołów czy nikiel. 

Czy kable to elektrośmieci?

Należy wyraźnie zaznaczyć, że kable zaliczają się do elektrośmieci. Nie wolno ich zatem wyrzucać do pojemnika na tworzywa sztuczne czy też do odpadów zmieszanych. 

Elektrośmieci – dlaczego szkodzą?

Nie bez powodu elektrośmieci zaliczane są do grupy odpadów niebezpiecznych. Ich szkodliwość jest bardzo wysoka, zarówno dla zdrowia ludzi, zwierząt, jak i całego środowiska naturalnego. W elektrośmieciach znajdują się bowiem groźne substancje.

• Rtęć – w jednej świetlówce znajdziemy od 3 do 15 mg rtęci. Jest to bardzo toksyczny pierwiastek, ponieważ aż 75% wchłoniętej rtęci pozostaje w naszym organizmie, kumulując się w nerkach, wątrobie, mięśniach, tkance kostnej i mózgu. Rtęć bardzo niekorzystnie wpływa na układ nerwowy, powoduje uszkodzenia nerek, nowotwory, zaburzenia słuchu, mowy i koordynacji. 

• Ołów – to kolejny toksyczny pierwiastek, który wchłonięty w dużych ilościach może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Jednym z czynników powodujących zatrucie ołowiem jest niespełniający norm recykling akumulatorów kwasowo-ołowiowych.

• Kadm – ten pierwiastek znajduje się m.in. w bateriach i półprzewodnikach. Kumuluje się przede wszystkim w nerkach i wątrobie, ma działanie rakotwórcze, powoduje deformację szkieletu kostnego i zaburza czynności nerek. 

• Chrom – wykorzystywany jest m.in. do wytwarzania metalowych obudów. Zatrucie chromem objawia się wymiotami, biegunką, krwawieniem z przewodu pokarmowego, zaburzeniami układu krążenia i układu oddechowego.

• Związki bromu – są stosowane w plastikowych obudowach i tworzywie płyt głównych komputerów. U ludzi i zwierząt powodują schorzenia układu rozrodczego i neurologicznego.

• Nikiel – jest powszechnie wykorzystywany w urządzeniach kuchennych i telefonach komórkowych. Co prawda nikiel nie wywołuje zatruć śmiertelnych, ale za to powoduje uczulenia, uszkadza błony śluzowe, powoduje zmiany w szpiku kostnym, a także działa nowotworowo.

• Azbest – jego stosowanie jest zakazane od 1998 roku, co oznacza, że ten niebezpieczny pierwiastek znajduje się w sprzętach elektrycznych i elektronicznych starego typu. Azbest wywołuje wiele chorób, w tym pylicę azbestową, raka płuc, a także nowotwory otrzewnej. Obecnie zaliczany jest do jednego z dziesięciu najgroźniejszych zanieczyszczeń. 

• PCB – to polichlorowane bifenyle, które pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące. Są wykorzystywane m.in. w olejach elektroizolacyjnych i jako dodatki do klejów. Od 2011 roku są odpadami niebezpiecznymi, a ich nieusunięcie grozi areszt lub kara grzywny. 

Gdzie oddać elektrośmieci?

Wiele osób zastanawia się, gdzie wyrzucić elektrośmieci. W tym miejscu musimy zaznaczyć, że elektroodpadów się nie wyrzuca do śmietnika, tylko oddaje do wyznaczonego miejsca. Możemy zatem składować niewielkie elektrośmieci, np. baterie, latarki czy żarówki w kartonie i dopiero gdy nazbiera się ich większa ilość, zawieść je do wyznaczonego punktu odbioru elektroodpadów. Gdzie oddać zużyty sprzęt elektroniczny? Mamy do wyboru kilka opcji.

Pojemnik na elektrośmieci w sklepie

W wielu sklepach można spotkać pojemniki, które są przeznaczone na składowanie niektórych rodzajów elektrośmieci, np. baterii, kabli czy żarówek. Takie pojemniki najczęściej znajdują się w sklepach wielkopowierzchniowych.

Zbiórka miejska elektroodpadów

Miasta lub gminy co jakiś czas organizują zbiórki elektroodpadów. Odbywają się one zazwyczaj kilka razy do roku. w niektórych miasta wyznaczony jest po prostu punkt, do którego można przynieść elektrośmieci. Natomiast po dużych miastach lub dzielnicach jeździ pojazd, który zbiera elektroodpady od mieszkańców.

Odbiór elektrośmieci przez zakład komunalny

W niektórych miastach elektrośmieci odbiera zakład komunalny. Zazwyczaj ich skup odbywa się przy okazji odbioru śmieci segregowanych. O tym, kiedy nastąpi wywóz elektrośmieci, przeczytamy na stronie internetowej naszego zakładu komunalnego. 

Bezpłatny odbiór dużych sprzętów 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami (art. 42 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym), zużyty sprzęt AGD możemy bezpłatnie oddać do sklepu w momencie zakupu nowego urządzenia, o ile jest on tego samego typu. Przykładowo jeśli kupimy nową lodówkę, to sklep ma obowiązek nieodpłatnie odebrać od nas naszą starą chłodziarko-zamrażarkę. Odbiór zużytego sprzętu należy jedynie zgłosić sprzedawcy.

Należy również zaznaczyć, że sklepy wielkopowierzchniowe (o powierzchni co najmniej 400 m2) sprzedające AGD mają obowiązek przyjmowania elektrośmieci bez konieczności zakupu nowego urządzenia. Jest tylko jeden warunek – długość każdego z boków urządzenia nie może przekraczać 25 cm. Oznacza to, że do sklepu z powodzeniem możemy oddać zużytą myszkę komputerową, golarkę czy lokówkę do włosów. 

Punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych

Zużyte sprzęty elektryczne i elektroniczne zawsze można przywieźć do punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). Godziny pracy takiego punktu można sprawdzić na stronie internetowej swojego miasta lub gminy. 

Wymiana elektrośmieci na sadzonki

W niektórych miastach w naszym kraju organizowane są akcje, które mają na celu zmniejszenie ilości elektrośmieci. Podczas takich akcji mieszkańcy mogą za darmo oddać zużyte elektroodpady za sadzonki krzewów lub pięknych kwiatów. 

Jakie są kary za wyrzucenie elektrośmieci?

Ze względu na to, że elektrośmieci są odpadami wysoce niebezpiecznymi dla zdrowia ludzkiego i środowiska, nie można wyrzucać ich do śmieci. Zasady pozbywania się elektroodpadów reguluje ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z 2015 roku. Możemy w niej przeczytać, że: „kto wbrew zakazowi określonemu w art. 34 umieszcza zużyty sprzęt łącznie z innymi odpadami, podlega karze grzywny".  Surowo zabronione jest zatem wyrzucanie elektrośmieci do zwykłego kosza, do lasu, stawu czy przydrożnego rowu. 

Jaka jest kara za wyrzucanie elektrośmieci? Zgodnie z ustawą za wyrzucenie elektroodpadów grozi kara grzywny do 5000 zł. Natomiast za demontaż takich urządzeń poza zakładem przetwarzania przewidziana jest kara w wysokości od 2000 zł do 100000 zł. 

Gdzie trafiają elektrośmieci?

Skoro już wiemy, jak pozbyć się elektroodpadów w bezpieczny sposób, teraz sprawdźmy, co się z nimi dzieje później.

Z punktów zbiórek elektrośmieci trafiają do podmiotów, które mają stosowne zgody i pozwolenia na ich transporty oraz przetwarzanie. To właśnie w zakładzie przetwarzania zużyte sprzęty są demontowane i poddawane recyklingowi. Obecnie w Unii Europejskiej poddaje się recyklingowi ok. 80% elektroodpadów.

Niestety, istnieją też duże problemy z przemytem elektrośmieci do krajów Afryki i Azji. Jak wynika z ubiegłorocznego raportu unijnych kontrolerów, elektroodpady są nielegalnie składowane, a następnie wywożone poza granice Unii Europejskiej. Takie przedsiębiorstwa deklarują, że przewożą sprzęty, które wciąż nadają się do użytku, z których mogliby jeszcze skorzystać mieszkańcy biednych krajów. W praktyce jednak okazuje się, że nawet ¾ tych sprzętów nie nadaje się do naprawy. W rezultacie trafiają one na wysypiska. Problem jest o wiele bardziej skomplikowany, ponieważ najubożsi mieszkańcy często zajmują się demontażem elektrośmieci, a następnie wypalaniem podzespołów w celu odzyskania cennych metali. Taki nieumiejętny proces recykling stanowi ogromne zagrożenie dla zdrowia i życia tych ludzi, a także dla środowiska, gdyż do gleb i wód trafiają wysoce szkodliwe metale: rtęć, ołów, kadm, azbest czy chrom.

Co można odzyskać z elektrośmieci?

Gdy sprzęty elektryczne i elektroniczne przestają nadawać się do użytku, zamieniają się w niebezpieczne elektrośmieci. Wszystko przez to, że do ich produkcji wykorzystywane są szkodliwe dla zdrowia i środowiska substancje. Właśnie dlatego tak ważna jest ich zbiórka i odpowiednia utylizacja. Okazuje się jednak, że z elektroodpadów można odzyskać bardzo cenne surowce i wykorzystać je ponownie do produkcji nowych sprzętów. Dzięki temu zmniejszamy stopień wykorzystania zasobów naturalnych i przyczyniamy się do obniżenia kosztów technologicznych.  

Przykładowo zmielone tworzywa sztuczne z elektrośmieci są wykorzystywane do produkcji kołpaków samochodowych, a odzyskane złoto, srebro czy miedź wykorzystuje się do produkcji plomb dentystycznych i instrumentów muzycznych. Odzyskany freon nadaje się do napełnienia nowej chłodziarki, a szklane drzwiczki od pralki można przerobić na naczynia żaroodporne. 

Jakie surowce można odzyskać z elektrośmieci? 

• Złoto – to świetny przewodnik prądu. Jest odporne na oddziaływanie innych pierwiastków i nie pokrywa się warstwą tlenków, dzięki czemu jest odporne na utlenianie i korozję. Przykładowo, z pięciu zużytych komputerów można odzyskać ok. 1 g złota.

• Srebro – cechuje się najwyższą przewodnością elektryczną i termiczną. Srebro jest odporne na korozję i ma wysoki współczynnik odbicia światła, a poza tym bardzo wysoką antyseptyczność. W elektronice i elektryce srebro jest wykorzystywane do produkcji przewodników, przełączników, bezpieczników i styków. 

• Miedź – wykazuje bardzo dobrą przewodność cieplną, a elementy z niej wykonane są odporne na korozję i rozciąganie. Miedź wykorzystuje się m.in. do produkcji kabli, styków, rezystorów, procesorów i mikroprocesorów, łączek, półprzewodników, elektrod i transformatorów.

• Platyna – cechuje się wysoką temperaturą topnienia i odpornością na działanie czynników chemicznych. Z tego względu platyna jest stosowana w produkcji narzędzi laboratoryjnych, w jubilerstwie, katalizatorach spalin, a także w elektronice. 

• Pallad – to jeden z najdroższych metali. Wykorzystywany jest m.in. w katalizatorach samochodowych, komputerach, smartfonach, przełącznikach elektrycznych oraz w elektronice i telekomunikacji. Pallad odzyskuje się z elektrośmieci, ponieważ jego cena jest wyższa od złota, a rudy palladu są już na wyczerpaniu. 

Czy odzysk metali z elektroniki jest legalny?

Zgodnie z polskim prawem, samodzielny odzysk surowców mineralnych ze zużytych sprzętów elektronicznych i elektrycznych jest nielegalny. Nie wolno samodzielnie rozmontowywać urządzeń w celu odzyskania metali, ponieważ jest to bardzo skomplikowany i niebezpieczny dla zdrowia oraz środowiska proces.

Odzyskiwaniem metali szlachetnych mogą zajmować się tylko wyspecjalizowane w tym zakresie firmy. Najpierw gromadzą one zużyte urządzenia, a następnie demontują je pod ścisłym nadzorem odpowiednich organów. 

Mimo że samodzielne odzyskiwanie złota, srebra i innych metali szlachetnych z elektrośmieci jest nielegalne, można na nich zarobić. W jaki sposób? W Polsce powstaje coraz więcej punktów, które skupują elektrośmieci za pieniądze. 

Ciekawostki o elektrośmieciach

• W jednym smartfonie znajduje się ok. 0,25 g srebra i 50 mg złota.

• Jedno ogniwo guzikowe jest w stanie skazić nawet 1 metr sześcienny gleby albo 400 l wody, czyli tyle, ile wypijamy w ciągu 9 miesięcy. 

• Eksperci Greenpeace oszacowali, że gdyby wszystkie zebrane w ciągu roku elektrośmieci załadować do wagonów towarowych, to utworzony z nich pociąg opasałby całką kulę ziemską. 

• Zużytą świetlówkę można wykorzystać aż w 90% do produkcji nowej lampy.

• Jeśli wszystkie wymienione w danym roku telewizory ustawilibyśmy jeden na drugim, powstałaby kolumna wyższa aż o 50 razy niż Mount Everest.

Elektrośmieci – o czym trzeba pamiętać?

• Nigdy nie wyrzucajmy elektrośmieci do śmietnika. Jest to niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska. Za wyrzucenie elektroodpadów do śmietnika albo przydrożnego rowu grozi kara do 5000 zł. 

• Nie wolno samodzielnie demontować zużytych sprzętów elektronicznych i odzyskiwać z nich surowców. Grozi za to kara w wysokości od 2000 do nawet 100000 zł.

• Elektrośmieci oddajemy tylko do specjalnych punktów zbiórek – najbliższe punkty odbioru w okolicy bez problemu znajdziemy w Internecie. 

• Nie składujmy elektroodpadów. Śmieci oddawajmy do skupów, aby mogły zostać poddane recyklingowi.

Niestety statystyki nie napawają optymizmem – z roku na rok będziemy produkować coraz więcej elektrośmieci. Dlatego tak ważne jest, aby kupować urządzenia dobrej jakości, które będą nam służyć przez wiele lat. 

Bibliografia:

• https://elektrosmieci.pl/co-to-sa-elektrosmieci/ciekawostki/

• https://di.com.pl/gdzie-trafiaja-elektrosmieci-i-jaki-jest-ich-pozniejszy-los-57891

• https://www.dw.com/pl/raport-unijne-elektro%C5%9Bmieci-trafiaj%C4%85-do-afryki/a-57601185